Biz öldüğümüzde verilerimiz hayatta kalmaya devam eder. Bloglarımız, vloglarımız, sosyal medya hesaplarımız ve gönderdiğimiz e-postalar kalıcı bir dijital miras haline gelebilir. Bu sözleri okuyunca kafanızı kuma gömmek isteyebilirsiniz ama onurlu bir dijital ölüm için plan yapmak mümkün ve muhtemelen çok da makul…
Londra’nın neoklasik sanat merkezi Somerset House’un alt katındaki sanatçı stüdyolarından birinde elime gizemli bir cisim tutuşturuluyor: Şeffaf epoksi kaplanmış bir USB bellek… Üzerinde (Belçikalı müzisyen Jacques Brel’in klasik aşk şarkısından ilhamla) Fransızca “ne me quitte(s) pas (beni terk etme)” yazıyor. Bu Audrey Samson’un Goodnight Sweetheart (İyi Geceler Sevgilim) adlı performansını izleyenlere dağıtılan belleğin tanıtım modeli.
Kanadalı sanatçı dünyanın farklı yerlerinde gerçekleştirdiği bir dizi enstalasyonla “dijital veri cenazeleri” düzenliyor. Yüzünde bir gaz maskesi ve elinde koruyucu eldivenlerle birinin çevrimiçi hayatının tamamen ya da kısmen yüklendiği bir USB belleği çabuk sertleşen bir reçineye daldırıyor.
Goodnight Sweetheart’ın biraz da ironi içeren törensel havasının açıkça gösterdiği gibi bu verileri silmek aslında hiç kolay değil. Ve bu durum aynı derecede zor birtakım sorular akla getiriyor. Bu konu beni bugüne kadar pek de rahatsız etmemişti; evet eşimin kullanması için bazı log-in detaylarını bir yere kaydetmiştim ama bunun ötesinde e-postalarıma, dijital görsellerime ve çeşitli sosyal medya hesaplarımdaki gönderilerime ne olacağını hiç düşünmemiştim.
Bir tür anı defteri gibi kalıcı olmalarını mı isterdim yoksa tamamen sildirip başkalarını bu zahmetten kurtarmayı mı? Hayatlarımız giderek dijitalleştikçe ölümle ve sonrasında nasıl hatırlanacağımızla yüzleşme biçimlerimiz de değişiyor: Dijital varlıklarımıza ne olacağını planlamalı mıyız? Sosyal medya platformları bu tarz anmalar için uygun yerler mi?
Sosyal Medyada Yaşamaya Devam Etmek
Sanatçılar ve akademisyenler internetin ilk günlerinden beri bu tip sorular üzerinde düşünse de yeni medya şirketleri hizmetlerini, kullanıcılarının bir gün öleceğine ve de buna önem verdikleri gerçeğine adapte etmekte yavaş kaldılar. Onun yerine bu şirketler daha çok nihaisonuçla ilgili görünüyorlar: Twitter 2019’un Kasım ayında, görünüşte yeni kullanıcılara kullanıcı adları sağlamak için aktif olmayan hesapları kapatacağını duyurdu ama kaybettikleri yakınlarının gönderilerini korumak isteyenlerin itirazı üzerine şimdi bu planını gözden geçiriyor.
Diğer servis sağlayıcılar bu soruna farklı şekillerde yaklaşıyorlar: Google Aktif Olmayan Hesap Yöneticisi hizmeti sunarken, Facebook 2015 yılında sayfanızın kontrolünü güvendiğiniz birine verme seçeneğini sundu. Bundan önce hesap ya bir anı defteri gibi donduruluyor ya da siliniyordu. Samson, Goodnight Sweethart performansını tasarladığı 2014 yılından beri kamunun veri politikalarına ilişkin sorunlar hakkındaki farkındalığının nasıl arttığını gözlemlemiş. “En başta insanların yüzde 99’u ‘bunu hiç düşünmedim’ diyordu” diye anlatıyor, “Bu sene insanların çoğu muhtemelen artık duymuş ama üzerinde pek de düşünmemişlerdir. Tıpkı çoğu insanın vasiyetlerini düzenlememiş olması gibi bu konuyu da halletmediler.” İnsanlar daha çok haber olmuş hikayelerle ilgileniyor. Bunlar bazen 2014 yılında hayatını kaybeden Hollie Gazzard’ın başına gelen gibi trajik hikayeler olabiliyor. Gloucester’de (İngiltere) yaşamış olan bu kuaför, eski erkek arkadaşı tarafından öldürülmüş ama maalesef çiftin birlikte çekilmiş fotoğrafları Facebook hesabında kalmıştı. Şirket, Hollie’nin ailesi bir kampanya başlatıp 11 bin imza toplayana kadar bu fotoğrafları kaldırmayı reddetmişti. Bath Üniversitesi Ölüm ve Toplum Merkezi Direktörü Dr. John Troyer, 20 yıldır vaktinin çoğunu bu tür konularla uğraşarak geçirmiş olsa da, kız kardeşi Julie 2018 yılında beyin kanserinden ölene kadar gerçekle tam olarak yüzleşmemişti. Julie dijital varlıklarıyla ilgili herhangi bir plan yapmamıştı ancak Troyer kız kardeşinin telefonundan Facebook hesabına girebildiğini fark edince, ailesi adına fotoğraflarına erişim sağlamak, arkadaşlarıyla iletişim kurmak ve masraflar için bağış toplamak üzere kendini vekil tayin etmişti. Ancak Troyer gibi bir uzman bile bütün olasılıklara hazır değildi ve hesabına girdiğinde Julie’nin arkadaşlarına çevrimiçi görüneceğini unutmuştu. Neyse ki ortak bir arkadaşları hemen temas kurmuş ve Troyer bu fonksiyonu devre dışı bırakmıştı. “Ne yapılması gerektiğini harfiyen bilecek bir konumdaydım ama aynı zamanda kendimi son derece garip hissediyordum. Halledilmeyen şeyler var ama şimdi geriye dönüp baktığımda, sorun etmiyorum. O sırada çektiğim acı, her şeyi inanamayacağınız kadar ağırlaştırıyordu.” Troyer kendi ölümünde ne yapılmasını istediğini ve hesap bilgilerini bir kenara yazmış ve kız kardeşinin ölümünden sonra annesiyle babasına da aynı şeyi yapmalarını söylemiş.
Mezardan Mesajlar
Çevrimiçi hesap bilgileri ve bu hesaplara ne yapılması gerektiği, bugünlerde miras planlaması yapan hukuk firmalarının sunduğu hizmetler arasına giderek daha fazla girmeye başladı. Kişisel verileri güvenli yerlerde depolama hizmeti sunan şirketler de var ancak Troyer bu kurumlardan bazılarının daha şimdiden ortadan kaybolduğunu hatırlatarak uyarıyor. “Bu tarz bir ürün sunmak isteyen şirketlere her zaman sorduğum soru buydu: Hizmetiniz bundan 10 veya 20 yıl sonra nasıl devam edecek?” Kanunlar bir mirasın yerine getirilmesi konusunda çalışanlara mirastaki talimatları mümkün olduğunca birebir uygulama zorunluluğu getirirken, özel firmalar daha serbest. Başka şirketler, bir ebeveynden çocuğuna önemli bir doğum günü mesajı gibi daha ileri bir tarihte gönderilecek mesaj videoları depolayarak biz gittikten sonra da iletişim kurma olanağı sunuyorlar. Northumbria Üniversitesi’nde kıdemli araştırma görevlisi olan Dr. Stacey Pitsillides, Tickets for the Afterlife (Öbür Dünyaya Biletler) adlı etkinliklerde bu olanağı halka açıyor ve mektup bırakmak gibi daha erken örneklerden potansiyel olarak daha fazla ilgi çektiğini gözlemlemiş. “Her zaman bunu bir şekilde yapabilecek durumdaydık ama mesajı belli bir zamanda belli birine gönderme fikrinin yanı sıra ses de oldukça güçlü bir yön.” Ama yine de bu tür girişimlerin ömrü bir soru işareti olmaya devam ediyor. “Bu şirketlerin ‘gelecek’, ‘sonsuzluk’ veya ‘ebediyen’ gibi kelimeler kullanmasının ilginç tarafı da bu. Son derece güvenilir olduklarını iddia ediyorlar ama öyle oldukları şüpheli.”
Dijital Ölümünüzü Planlamak
Öyleyse verilerimiz düşüncesiz veya güvenilmez servis sağlayıcıların neden olduğu farklı tehditlerle karşı karşıya: Değerli anılar veya hatıralar rızamız olmadan silinebilir veya düzeltilmesini tercih edeceğimiz sözlerimiz veya görsellerimiz artık silinemeyecek şekilde kaydedilebilir. Belki de Oreet Ashery’nin Revisiting Genesis (Yaratılışı Yeniden Düşünmek) filmindeki gibi proaktif davranmak en iyisi. Sanatçı bu filmde hemşireler ve hastabakıcılar gibi çeşitli karakterlerle etkileşimler üzerinden, ölmekte olan insanların dijital miraslarıyla nasıl yüzleştiklerini ve kabullendiklerini araştırıyor. Biri hastasına çevrimiçi bagajından kurtulmanın bir yolu olarak Samson’un veri cenazesini salık veriyor. Bir başkası daha pozitif bir ihtimal üzerinde duruyor: Bu bilgileri geride kalanlarla, mezarlıklar ya da hatıra bahçeleri gibi geleneksel anma alanlarında, dijital içeriğe erişim seçeneği sunan AR (artırılmış gerçeklik) mezar taşları üzerinden paylaşmak. Bu teknoloji halihazırda mevcut. Artık bir mezar taşı veya plaket ısmarladığınızda bir QR kodu ekleme seçeneğine sahipsiniz. Bu kare kodları daha çok reklamlarda size önerilen özel tekliflere erişirken kullanıyorsunuz. Ama bu örnekte metale veya taşa kazınıyorlar ve akıllı telefonlarınızın videolar ya da hayat öyküsü gibi çevrimiçi bilgilere erişimini sağlıyorlar.
Buna gerçek hayattan bir örnek Titanic kazasında ölen gemi ateşçisi Henry ‘Harry’ Witt’in Southhampton’da bir mezarlıkta bulunan anıtı. Aile mezarlığında yeni bir anıt yapmak gerektiğinde Harry’nin torunlarından birinin kayınvalidesi olan Tracy Dunne bu fikri önermiş. Kare kod Harry’nin kariyerine ilişkin kayıtların ve hatırlanmaya değer diğer bilgilerin yer aldığı bir websitesine yönlendiriyor. Bu teknolojinin kullanımına ilişkin bir sorun, bilgi işlemdeki değişimin hızı: QR kodları mezarlıklar var olduğu müddetçe kullanılmaya devam edecek mi? Öte yandan Tracy bu sistemin kendi ailesi örneğinde işe yaradığını düşünüyor. “Gelecekte değişiklik yapabiliriz ama mezarlıkta rehberli turlar düzenleniyor ve çok sayıda tıklama alıyoruz. Çevrimiçi olduğu için mezar alanına gitmenize gerek yok, Avustralya’daki akrabalarımız sayfamızı ziyaret edebiliyor. Yani QR kodları tedavülden kalksa da web sitesi çevrimiçi kalacak.”
Ölmüşlerin Verilerinin Kullanımı
Çok daha sonrasını düşünen Ashery, anıları yükleyerek gelecek nesillerin etkileşim kurabileceği dijital avatarlar oluşturmak gibi fütürist olasılıkları da inceliyor. Bu henüz mümkün olmasa da böyle bir olayı gerçekleştirmekte kullanılabilecek biyografik bilgilerini ve diğer verilerini göndermeleri için daha şimdiden insanlara çağırı yapılıyor. Dr. Pitsillides bu konsepti kimlik kavramı hakkında daha yaygın bir tartışma başlatması açısından faydalı buluyor. “Kamunun ilgisini bu konulara çekmek başka soruları da gündeme getiriyor: Bu teknolojilerin neler yapabileceği ve törenlerimizi ve pratiklerimizi nasıl değiştireceklerinin ötesinde, önemli olan kendimiz ve insan olmanın anlamı hakkında düşünme biçimimizi nasıl değiştirecekleri.” Ashery’e göre daha acil sorunlar da var: “Çevrimiçinde yaptığımız her şey bizden veri topluyor; bu veriler sadece yeni algoritma fikirleri, yapay zeka ve davranış tahmini için değil, maddi kazanç, pazar eğilimleri ve oy verme yönelimlerini öngörmek için de kullanılıyor. Eskiden büyü ve ruh çağırma seansları vardı; şimdi teknoloji bu rolü üstleniyor. Kapitalizmin ölüme el atması konusunun farkında ve şüpheci olmalıyız. Kontrolü ellimize almayı öğrenmemiz gerekiyor.”
Yazar hakkında
Bağımsız gazeteci Chris Mugan sanattan müziğe, seyahatten tasarıma farklı ilgi alanlarına sahip. Aralarında The Independent, The i, Financial Times ve Art Quarterly’nin de bulunduğu yayınlarda bu alanlarda yazıları yayımlandı. Ayrıca Phaidon’dan çıkan The Art of Erotic gibi kitaplara katkıda bulundu. Bu yazı wellcomecollection.org sitesinden CC lisansı kapsamında alınmıştır.
